اختلالات یادگیری ریاضی

ریاضیات
مسئله خاص در ریاضیات شامل مشکل در فهم، اندازه و ارتباطات فضایی مفاهیم مربوط به جهت‌یابی، ارزش مکانی، اعشار، زمان و مشکل در به خاطر آوری حقایق ریاضی است. به خاطر آوری و کاربرد صحیح مراحل الگوریتمهای ریاضی (مثلاً چطور تقسیم کردن) و خواندن و حل مسائل فضاهای مسائل خاص هستند (کاولیو همکاران، 1996؛ هریس میلر مرکر، 1995). دانش‌آموزان با ناتوانی یادگیری مانند بقیه دانش‌آموزان ممکن است دارای خطاهای ساده محاسبه‌ای باشند که به لحاظ عدم دقت در عملیات مربوط به نشانه، تنظیم غلط مسائل، حذف مراحل در الگوریتم یا عدم وارسی یا بررسی و مرور کار باشد. بسیاری از دانش‌آموزان با ناتوانی یادگیری مهارتهای ریاضی را به عنوان مجموعه‌ای از تکالیف حافظه‌ای غیرمرتبط به کار می برند (به نقل از هانت و مارشال، 2002؛ لرنر، 1993). که در زیر به برخی از موارد مطرح شده در این زمینه می پردازیم :

عوامل اختلالات یادگیری ریاضی

1- ادراکی- حرکتی

ادراک، محرکات شنوایی، بینایی و لامسه را سازماندهی، دارای ساختار تعبیر و تفسیر می کند کودکانی که ناتوانی ادراکی دارند معمولاً برای تعبیر و تفسیر و پیداکردن معنی محرکهای محیطشان دچار مشکل می شوند. اگرچه بعضی از کودکانیکه ناتوانیهای ادراکی دارند به خاطر کندی پیشرفت تحصیلی مراجعه داده می شوند. معلمین و متخصصین باید تلاش کنند عوامل دخیل شکست تحصیلی را کشف کنند. این علل می تواند شامل اختلالات توجه، افتراق بینایی، ناتوانیهای شنوایی، ادراکی و یا ناتوانیهای بینایی-ادراکی و یا حافظة بینایی باشد.

بسیاری از کودکان مشکلاتی دارند که به خاطر ترکیب دو یا چند مورد از این علل به وجود آمده است با ارزیابی این عوامل ممکن است معلم یک عامل اصلی دخیل را پیدا کند که مانع و محدودکنندة توانایی کودک برای موفقیت تحصیلی است.

2-ناتوانیهای افتراق بینایی

ممکن است کودکانیکه ناتوانی افتراق بینایی دارند، دارای تیزبینی طبیعی باشند هنگامی که کودکان نمی توانند بین مشخصاتی نظیر شکل، اندازه، فاصله و سایر جزئیات مناسب افتراق قایل شوند احتمالاً در یادگیری و بازشناسی و استفاده از حروف چاپی، نمرات و اعداد و محاسبه کردن مشکل خواهند داشت.

3-ناتوانیهای بینایی- حرکتی

کودکانیکه برای ایجاد هماهنگی بین حرکاتشان و آنچه می بینند مشکل دارند برای تحول مهارتی که کپارت آنرا «جور کردن ادراکی- حرکتی» می خواند ناتوان خواهند بود. کودک برای ساخت یک سری کامل از جور کردنها بین موقعیت چشمها و دستهایش در تماس با اشیاء و یا دستکاری آنها مشکل خواهند داشت ممکن است اختلالاتی در سه نقطة کلیدی در تحول هماهنگی بینایی-حرکتی رخ دهد.

اول: آنکه ممکن است کودکی در ایجاد تحول آگاهی درونی دربارة سمت راست و چپ بدنش و تفاوتهای آنها شکست بخورد (برتری جانبی) هنگامی می توان این موضوع را مشاهده کرد که کودک نمی تواند از هر یک از دو طرف بدنش به طور مستقل استفاده کند ممکن است هر دو طرف بدن یک کار را در یک زمان انجام دهند یا یک طرف حرکات بیهودة کوچکی انجام دهد. مثلاً با مشاهدة کودکی که با دست راست روی تخته سیاه می نویسد. شما می توانید دست و بازوی چپ او را ببندید که حرکت بی اختیار و ناهماهنگی را در همان زمان انجام می دهند چنین به نظر می رسد که یک بخش کوچک از فعالیت حرکتی دست و بازوی راست به دست و بازوی چپ منتقل شده است در موارد دیگر ممکن است تنها یک طرف عمل را رهبری کند در حالیکه طرف دیگر نافعال مانده یا مانع و مزاحم عمل دست طرف دیگر است.

دوم: نقص جهتی: این مورد گاهی در کودکان پیش می آید که یاد نگرفته اند بین طرف چپ و راست افتراق قایل شوند.

سوم: مشکلاتی در هماهنگی بینایی- حرکتی که می تواند در موارد زیر باشد:

1- فعالیتهای مداد و کاغذی  2- انداختن  3- گرفتن  4-بریدن  5- دستکاری اسباب بازیها  6- یادگیری هرگونه تکلیف هماهنگی بین دست-چشم

4-ناتوانیهای سرعت ادراکی

کودکانیکه سرعت ادراکی آنها کم است به زمان زیادی برای تجزیه و تحلیل درون داده های بینایی یا شنوایی و تدوین و بیان یک پاسخ مناسب نیاز دارند. این نوع ناتوانی می تواند میزان و سرعت یادگیری خواندن، نوشتن یا محاسبه کردن را کم کند مثلاً کودکی ممکن است 15 پرنده را در یک دقیقه روی درخت یا آسمان پیدا کند در حالیکه کودک دیگر فقط هشت پرنده را در همان مقدار زمان پیدا می کند.

5-افتراق بینایی- فضایی

وجود مشکل در کسب و یادگیری الگوهای آرایش گروهبندی انجام شمارش اشیا در یک گروهبندی را اگرنه غیرممکن حداقل بسیار مشکل می کند. زیرا لمس و حرکت آنها غیرممکن می شود.

توانایی درک فضایی با موفقیت در ریاضیات، هندسه و جبر همبسته است.

کودکانی که برای درک ارتباطات خطوط و اشیاء در فضا دچار مشکل هستند احتمالاً در بازشناسی یا بازسازی اشکال و طرح های هندسی مشکلات فراوانی خواهند داشت.

روشهای تشخیص ناتوانی ریاضی

- سطح پیشرفت تحصیلی در حساب را تعیین کنید:

با استفاده از آزمون های پیشرفت تحصیلی و آزمونهای معلم ساخته می توان میزان پیشرفت دانش آموز را تخمین زد در حین اجرای آزمون به مشاهدة دانش کودک دربارة قوانین و حقایق بنیادین، عملکرد او در حل مسایل و اعمال ریاضی (چهار عمل اصلی) و رویکردهای او نسبت به حل مسئله بپردازید.

- ناهمخوانی های موجود بین توان بالقوه و پیشرفت تحصیلی را مشخص کنید:

با مقایسة سطح پیشرفت تحصیلی کودک با توان بالقوة تخمینی او برای یادگیری می توان مشخص نمود آیا کودک بالاتر از حد توان بالقوه اش پیشرفت کرده، هم سطح با آن و یا پایین تر از آن پیشرفت کرده است. برای مثال یک کودک 9 یا 10 ساله معمولاً در کلاس چهارم درس می خواند. خواندن و محاسبه کردن او هم باید در سطح کلاس چهارم باشد اگر این کودک مثل یک شاگرد کلاس اول یا دوم محاسبات ریاضی را انجام دهد و در حد کلاس سوم یا چهارم بخواند معلوم است که هوش متوسطی دارد و می توان او را یک کودک دچار ناتوانی یادگیری در ریاضیات در نظر گرفت.

- خطاهای کودک را در محاسبات ریاضی و استدلال معین کنید:

قدم بعدی عبارت است از مطالعة عملکرد کودک در تکالیف ریاضی برای این منظور مفید است انواع خطاهایی که کودک مرتکب می شود و روش هایی که برای حل و محاسبة مسائل ریاضیات به کار می برد معین و مشخص شود.

خطاها را می توان از طریق فنون غیررسمی از قبیل تجزیه و تحلیل خطاها در تکالیف ریاضی نوشتن، کار روی تخته سیاه سئوالات شفاهی، مشاهدة معلم، استفاده از فهرست بررسی رفتاری و آزمون های معلم ساخته، معین کرد.

- عوامل دخیل را تعیین کنید:

زبان: زبان با پیشرفت تحصیلی در مفاهیم حسابی، عملیات حسابی ارتباط دارد کودکان باید یک خزانة لغت عددی برای خود ایجاد کرده و تکامل بخشند تا بتوانند مفاهیم اندازه، زمان، عدد و نگهداری ذهنی را بفهمند و مورد استفاده قرار دهند.

کودکانی که مشکلاتی در حافظة شنوایی و بینایی خود دارند برای به خاطر آوردن آنچه دیده یا شنیده اند مشکل دارند.

توجه: رفتار توجهی می تواند توسط وقایعی که در محیط زندگی کودک رخ می دهد با شرایط و موقعیت جسمی او دچار اختلال شود.

در بعضی موارد، مشکلات حافظه می توانند به یک وجه حسی خاص، یک نوع تکلیف ویژه یا شرایطی باشند که قبلاً رخ داده، در حال رخ دادن، و یا بلافاصله پس از رفتار بی توجهی رخ خواهد داد.

شکست در تمرکز توجه می تواند باعث اختلال در یادگیری مفاهیم و مهارتهای حسابی شود.(4)

رویکرد تکلیف- فرآیند برای ترمیم (جمع های یک رقمی بطور ذهنی و جمع های دورقمی با انتقال)

- اهداف آموزشی را انتخاب کنید:

1- رفتاری که کودک باید برای رسیدن به هدف انجام دهد (برای مثال کودک باید اعداد یک رقمی را به صورت ذهنی جمع کند.)

2- شرایطی که کودک باید در آن دست به عمل بزند (برای مثال نوشتن روی یک ورقه تمرینی هم به صورت افقی و هم عمودی و یا جمعهای اعداد یک رقمی به صورت شفاهی)

3- ملاکی برای رسیدن و دستیابی به اهداف (برای مثال با 100% صحت و دقت)

- اهداف کامل باید به این صورت نوشته شوند:

کودک می تواند ستون و یا ردیف مرکب از دو عدد یک رقمی را به طور ذهنی جمع کند و یا جمعهای تک رقمی را که به صورت شفاهی پرسیده می شود را به طور ذهنی بیان کند.

- اهداف را به خرده مهارتهای عملکرد تقسیم کنید:

برای مثال جمع دو عدد یک رقمی، حداقل 6 خرده مهارت را در خود جای داده است.

1) گفتن نام اعداد از حفظ و به صورت خودکار

2) شمردن خودکار اعداد

3) در نظر گرفتن ارزش مقداری هر عدد در ذهن

4) تناظر عدد- مقدار به طور ذهنی

5) اضافه کردن اعداد یک رقمی

6) نوشتن حاصل جمع اعداد

- مشخص کنید کدام توانایی های یادگیری تحولی در تکلیف وجود دارد:

برای مثال خواندن اعداد به طور اصولی به تکوین مفهوم، زبان، تداعی شنوایی- بینایی و حافظة شنوایی- بینایی و حافظة شنوایی و بینایی می باشد.

- هنگام سازماندهی آموزشی، ناتوانی های تحولی را در نظر بگیرید:

معلم باید تأثیر ناتوانی های تحولی از قبیل توجه، حافظه، ادراک، زبان، تکوین مفهوم، حل مسأله و... را در روی تکالیف حسابی مختلفی که باید تدریس شوند را در نظر بگیرد.

- اعمال محاسباتی

جمع: تجزیه و تحلیل فرایند در اعمال حسابی، برای عمل جمع اعداد صحیح دورقمی مستلزم وجود پنج توانایی تحولی عمده است:

حل مسئله، تکوین مفهوم، افتراق بینایی، حافظة بینایی و حافظه شنوایی است.

توجه بینایی و حافظه بینایی- فضایی برای انجام این تکلیف ضروری هستند جهت یابی فضایی مهم است مفاهیم عدد، ارزش مکانی، شمارش و حافظه بینایی- فضایی برای ثبت پاسخ مورد نیاز هستند.(5)

مثال: دانش آموزی به ما مراجعه کرده و طی آزمونهای مختلف مشخص شد که دانش آموز دچار اختلال ریاضی است و از نظر فرآیندی در ادراک مشکل دارد. مشکل دانش آموز در جمعهای یک رقمی به صورت ذهنی و جمعهای دورقمی با انتقال بود. در اینجا راه هایی برای درمان این دانش آموز پیشنهاد می گردد:

1- به منظور ایجاد برتری چشم در غلبة طرفی به او توصیه شد که هر روز به مدت 20-15 دقیقه چشم چپ خود را ببندد (در طی انجام آزمون برتریها مشخص شد دانش آموز همه اندامش راست می باشد ولی در تمام فعالیتها از چشم چپ خود استفاده می کند.)

2- انجام بازی های مربوط به افزایش دقت و توجه

3- تمریناتی جهت تقویت حافظه بینایی

4- تمریناتی جهت تقویت حافظه شنوایی

5- انجام تمریناتی جهت افتراق بینایی- فضایی

6- دادن نمونه هایی از تمرینات فراستیک در هر جلسه

7- تهیه کارتهایی از اعداد یک رقمی به منظور تقویت محاسبه کودک در جمع این اعداد به صورت ذهنی

8- استفاده از جعبة موفقیت در انجام جمعهای یک رقمی به صورت ذهنی (2 جلسه)

9- خواندن اعداد 2 رقمی و ارزش مکانی آنها با استفاده از وسایل آموزشی

10- درست کردن دسته های یکی و ده تایی برای اعداد دو رقمی با میله های چوبی و با نی نوشابه

11- انتقال بسته های یکی-ده تایی اعداد در کیسه های یکی- ده تایی

12- انجام عملیات جمع از ستون یکی ها

13- کودک یکی ها را بشمرد و بستة ده تایی درست شده از ستون یکی ها را به کیسة ده تایی منتقل کند.

14- جمع ستون ده تایی ها

15- به منظور تقویت کودک در زمینة جمعها با انتقال می توان داستانهایی را ترتیب داد و از کودک خواست با دقت به داستان گوش کند و مراحل مربوط به جمع را انجام دهد.

16- در پایان می توان کارتهایی از جمعهای با انتقال درست کرد و با استفاده از جعبة موفقیت این کار را تکرار کرد تا در نهایت دانش آموز به این تمرینها مسلط گردد و در ضمن تشویق گردد که اعداد را کم کم به صورت ذهنی جمع کند.(2و5)